Niekiedy rolę niepoślednią spełnia tu intuicja i wyobraźnia; o znaczeniu wyobraźni artystycznej w budowaniu teorii mówi się dzisiaj nawet w dziedzinie nauk ścisłych. Komponenty typu pozaracjonalnego zaznaczają się wyraźniej, gdy rozważamy inspirującą rolę autorytetu naukowego. Autorytety — charakterystyczne występuje to zwłaszcza u twórców szkół naukowych — inspirując swoich zwolenników w określonych kierunkach, wskazują im to, co ważne, ku czemu powinien być zwrócony wysiłek poznawczy, i tym samym w cień usuwają inne aspekty rzeczywistości. Czy krąg skupiony wokół autorytetu kierują na określone drogi badań empirycznych, czy wprowadzają go na określone tory myślowej spekulacji, tkwią za tym elementy wartościowania i wyboru. Inspiracje autorytetu przybierają zazwyczaj postać zracjonalizowaną, lecz nie wyklucza to, iż tkwią w nich także pozaracjonalne pierwiastki.
